Świerzno - dwór

Maciej Słomiński

Widok na zespół dworski od strony dziedzińca (fot. G.Solecki)

Wjazd wraz z wieżyczkami-gołebnikami (fot. G. Solecki)

Polichromia stropu sali balowej (fot. G. Solecki)

Tablica z datą przbudowy dworu w 1923 r. (fot. G. Solecki)

Barokowe założenie dworskie w Świerznie powstało w latach 1718-23 jako rezydencja Bogusława Bodo von Flemminga (1671-1732). Ten potomek rodu osiadłego w Świerznie i okolicach od XIV w., zdobywszy wykształcenie na europejskich uniwersytetach, rozpoczął karierę jako oficer w gwardii elektora brandenburskiego. W 1699 r. wstąpił na służbę Augusta Mocnego, w której doszedł do stopnia generała porucznika kawalerii. Ożeniony w 1703 r. z marchijską szlachcianką, Luizą von Wrech, opuścił w 1717 r. armię i osiadł w Trzęsaczu. Na budowę swej siedziby w Świerznie obrał miejsce nieopodal tzw. starego zamku z 1665 r. Projekt (zachowany do 2. wojny Światowej) przywiózł być może z Drezna - wówczas przodującego ośrodka architektonicznego. Na prace rozpoczęte wiosną 1718 r. zawarł kontrakt z budowniczym Andrzejem Haase ze Stargardu.

Wzdłuż osi założenia rozmieszczono po dwa prostopadłe do siebie skrzydła zamykające dziedziniec od południa, wschodu i zachodu. Skrzydła zachodnie i południowo-zachodnie pełnić mały funkcję oficyn mieszkalnych, skrzydło południowo wschodnie projektowane było jako wozownia, a wschodnie - jako stajnia. Od północy na zamknięciu dziedzińca stanąć miał trójskrzydłowy pałac, który jednak nigdy nie doczekał się realizacji. Funkcję dworu od początku pełniły połączone z sobą pod kątem prostym skrzydła zachodnie i południowo-zachodnie. W 1728 r. ukończono położoną w tym ostatnim salę balową. Skrzydło wschodnie - zgodnie z pierwotnym planem - służyło jako stajnia, zaś połączone z nim bramą skrzydło południowo-wschodnie pełniło funkcję mieszkalnej oficyny. W 1764 r. rozebrano "stary zamek". W końcu XVIII w. przy północnym boku dziedzińca zbudowano dwa gołębniki w formie ośmiobocznych wież, flankujących bramę wjazdową od strony parku, a przy drodze dojazdowej od południa wzniesiono dwa wydłużone budynki gospodarcze. W takiej formie zespół przetrwał do dziś.

Prostokątne w planie skrzydła są budynkami o konstrukcji częściowo ryglowej, częściowo murowanej. Parterowe, nakryte zostały mansardowymi dachami. W fasadach skrzydeł wschodniego i zachodniego oś symetrii podkreślają środkowe ryzality. W nieco mniejszych budynkach po południowej stronie dziedzińca pośrodku frontowych elewacji usytuowane są wystawki dachu.

Zespół w Świerznie jest najwcześniejszą na Pomorzu realizacją barokowej rezydencji we francuskim typie "entre cour et jardin" (między dziedzińcem a ogrodem), powstałą być może pod wpływem współczesnej architektury saskiej. Zamknięty z trzech stron "cour d'honeur" (dziedziniec honorowy) łączy się z geometrycznie rozplanowanym parkiem typu francuskiego, którego główną oś zamykał niegdyś posąg Flory.

Wnętrza dworu zachowały układ zbliżony do pierwotnego. Piwnice nakryte są sklepieniami kolebkowymi i krzyżowymi. Wnętrza parteru każdego ze skrzydeł rozplanowano w układzie dwutraktowym, z sienią na osi. Północną część skrzydła zachodniego zajmuje duża sala ze starym kominkiem. W skrzydle południowo-zachodnim, po zachodniej stronie sieni, położona jest zdobiona barokowymi malowidłami sala balowa. Pośrodku jednej z jej dłuższych ścian umieszczono emporę dla orkiestry, a nad nią malowany herb Flemmingów z napisem fundacyjnym i datą "1728". Tralkowa balustrada empory ma swoje malowane przedłużenie na fasetach stropu o kształcie zwierciadlanego sklepienia. Za balustradą przedstawiono postacie muzykantów, dam i włoskich aktorów z commedii dell'arte. Po groteskowych rysach twarzy o haczykowatym nosie i spiczastej brodzie rozpoznajemy wśród nich starca Pantalona, mimo podeszłego wieku ciągle skłonnego do amorów. Jest też kapitan - gwałtownie gestykulujący żołnierz samochwał z długim mieczem u boku. Arlekin - służący w stroju pozszywanym z kolorowych kawałków - umizga się do stojącej obok kucharki. Kobieta z pękiem kluczy za pasem jest typem subretki - sprytnej służącej, tu karmiącej trzymane na ręku dziecko. Ubrany na czarno "doktor" ze zwojem i kodeksem praw stanowi parodię uczonego erudyty. Mężczyzna z fajką w ustach oraz kiełbasą i szklanką wina w rękach ucieleśnia wady obżarstwa i opilstwa. Całość kompozycji - unikatowej w skali Pomorza Zachodniego - świadczy o nadspodziewanie żywej percepcji sztuki włoskiej na pomorskiej prowincji.

W 1734 r. Świerzno przeszło w posiadanie rodu von Wartensleben, w 1919 r. należało do hrabiego Hahna, a w 1936 r. (do 1945 r.) było własnością rodziny von Rüxleben. W wyniku remontu w latach 1923-25 fasada dworu uzyskała swój obecny wygląd. Prace te upamiętnia tablica na bocznej elewacji skrzydła wschodniego. W 1938 r. poddano konserwacji malowidła w sali balowej.

Od 1952 r. zespół użytkowany był przez gospodarstwo rolne, ulegając stopniowej dewastacji. W latach 1975-81 Pracownie Konserwacji Zabytków w Szczecinie rozpoczęły prace przy rewaloryzacji zespołu. Wyremontowano m.in. dachy obu skrzydeł dworu, a w sali balowej przeprowadzono konserwację malowideł. Zrekonstruowano zniszczony po wojnie budynek gospodarczy po zachodniej stronie drogi dojazdowej. W rezultacie zespół przetrwał w dość dobrym stanie technicznym i należy do najbardziej interesujących założeń rezydencjonalnych zachowanych na Pomorzu Zachodnim. W 1993 r. obiekt został sprzedany w prywatne ręce.