Połczyn Zdrój - zamek

Kamila Wójcik

Widok od strony wschodniej (fot. G.Solecki)

Fragmenty obu skrzydeł zamku fot. sprzed 1945 r.

Pierwszy zamek połczyński został wzniesiony w końcu XIII wieku przez księcia Bogusława IV jako strażnica graniczna zabezpieczająca Pomorze przed postępująca ekspansją Brandenburgii. Nie zachowały się jednak po nim jakiekolwiek pozostałości.

Najstarsze kamienno-ceglane fragmenty murów obronnych i ścian piwnic obecnej bryły zamku pochodzą z początku XV wieku. Ich układ wskazuje na istnienie wieży strażniczej o kwadratowym rzucie i dwutraktowym podziale wnętrza. Fundatorami budowy była rodzina von Manteuffel. Po pożarze miasta i zamku w 1500 roku Kurt von Manteuffl przystąpił do rozbudowy zamku, wznosząc dwa nowe skrzydła: jedno na fundamentach dawnej strażnicy, drugie w północnej części wzgórza zamkowego. Nie wiadomo jak owe skrzydła wyglądały, gdyż w XVIII stuleciu zostały gruntownie przebudowane. Pozostały z nich masywne piwnice i ceglany materiał użyty wtórnie do budowy barokowej siedziby. Prace podjał, w latach 1770-72, ówczesny właściciel Połczyna, Antoni von Krockow, sprowadzając budowniczego z terenu Śląska. Architekt wykonał projekt rozbudowy, polegający - jak to wynika z badań - na scaleniu łącznikiem dwóch wcześniejszych pojedynczych budynków, tworząc dwuskrzydłowe założenie na planie zbliżonym do litery "L". Stare budowle rozbudowano do formy dwukondygnacyjnych skrzydeł przykrytych dachami kopertowymi. W środkowej osi skrzydła północnego umieszczono wjazd na dziedziniec rozdzielający oba budynki. Elewacje otrzymały skromny wystrój ograniczony do dwóch portali i prostokątnych okien ujętych opaskami. Widoczna tu oszczędność form oraz zastosowanie portali o łukach koszowych tworzą wyraźne odwołania do tradycyjnej architektury wczesnobarokowej. W programie rozbudowy zauważa się dbałość o wygodę mieszkańców kosztem reprezentacji. Widać to w starannym oświetleniu wnętrz, uzyskanym przez zwrócenie fasad ku słonecznym stronom i otwarciu widoków z okien, dzięki pozostawieniu dwóch pierzei dziedzińca w formie niezabudowanej, na krajobraz "Szwajcarii Połczyńskiej".

W sposób charakterystyczny dla epoki ukształtowano natomiast wnętrza, zwłaszcza skrzydła zachodniego, z głównym wejściem pośrodku pięcioosiowej elewacji dziedzińcowej. Wejście poprzedzone schodami i zaakcentowane portalem prowadziło do dużego holu z drewnianymi, jednobiegowymi schodami ze spocznikami i balustrada o ozdobnych, typowych dla rokoka, tralkach. Rzadko spotykane na Pomorzu elementy stylu rokokowego w formie mocno wybrzuszonych, nieregularnych płycin, wolut i fantazyjnych motywów roślinnych zastosowano w stolarce drzwi, szaf ściennych i wystroju sztukatorskim kominków i stropów.

Opisana forma bryły i układ zamku przetrwały, bez większych zmian, do XIX wieku. W 2. połowie tamtego stulecia miasto wykupiło od rodziny von Krockow budynek zamkowy, przeznaczając go na urząd pocztowy, a później na mieszkania. Wielokrotne zmiany funkcji powodowały istotne przekształcenia w charakterze barokowej rezydencji, pozbawiając ją oryginalnego wystroju elewacji i wnętrz.

W 1965 r. Pracownie Konserwacji Zabytków w Szczecinie podjęły prace remontowo-konserwatorskie obiektu. W ramach prowadzonych robót budowlanych usunięto dobudówki, przywrócono dawne wejście w skrzydle zachodnim, wyburzono wtórne ściany działowe i wymieniono stolarkę okienna. Niestety nie uniknięto błędów konserwatorskich, które niekorzystnie wpłynęły na sylwetę bryły zamku: nie odtworzono dawnych kominów, lukarn typu "wole oko", zastępując je jednospadowymi wystawkami dachowymi, nie odtworzono wszystkich sztukaterii ani też całej stolarki zdobionej motywami rokokowymi. Prace ukończono w 1983 roku. Obecnie w Zamku mieści się Biblioteka Publiczna.