Buk - dwór

Maciej Słomiński

Fasada dworu (fot. G.Solecki)

Jedno z wnętrz (fot. G.Solecki)

Buk do ok. 1380 r. pozostający w rękach rodu von Plötz, co najmniej od 4. ćwierci XIV w. był jedną z głównych posiadłości von Flemmingów. Ich, zachowany do dziś późnorenesansowy dwór, powstał być może na fundamentach XV-wiecznej budowli określanej jako Brandhaus (gorzelnia), którą w pocz. XVI w. adaptował na swą siedzibę Henryk von Flemming. W 1571 r. wnuk Henryka, Ryszard, zakupił na dalszą budowę dworu 1000 cegieł u Edwarda von Flemminga z Maciejewa, zaś Kasper - syn zmarłego w 1592 r. Ryszarda - zakupił w 1611 r. 3000 dachówek. Ukończona wówczas budowla miała sklepione piwnice i co najmniej jedną nadziemną kondygnację o zachowanych do dziś sklepionych wnętrzach. Według XVIII-wiecznego obrazu, ówczesny dwukondygnacyjny dwór nakryty był wysokim, dwuspadowym dachem z naczółkami. Do tylnej elewacji przylegał wydatny ryzalit mieszczący kuchnię. W 2. połowie XVIII w. zmieniono formę dachu budynku oraz nieznacznie przekształcono wnętrze.

Pierwotnie siedziba szlachecka otoczona była fosą, w obrębie której urządzono ogród kwaterowy. W XIX w. w północnej części założenia powstał park krajobrazowy. W pobliżu położony był kościół, relikty zamku von Plötzów oraz okazały ryglowy dom zarządcy z 1696 r.

Murowany dwór, założony na rzucie prostokąta z przylegającą od tyłu nową oficyną, jest budynkiem podpiwniczonym, jednopiętrowym, nakrytym mansardowym dachem z naczółkowymi szczytami nad elewacjami bocznymi. Otynkowane elewacje frontowa i boczne, podzielone gzymsami kordonowymi, ujęte są narożnym boniowaniem. Środek siedmioosiowej fasady akcentuje silnie rozglifiony, półkoliście zamknięty portal o boniowanym obramieniu. Okna ujęte są tynkowymi opaskami. Tablica kamienna, wtórnie umieszczona we wnęce okiennej nad portalem, ozdobiona została herbami rodziny von Flemming oraz zaopatrzona w inskrypcję, z której wynika, że budynek wzniesiony został na polecenie Ernsta Friedricha von Flemminga - elektorskiego brandenburskiego radcy kamery Pomorza Tylnego. Nie wiadomo dziś czy informacje te odnoszą się do rozbudowy istniejącego obecnie dworu, czy też do wzniesienia innej, nie zachowanej siedziby Flemmingów.

Wnętrze prezentuje charakterystyczny dla okresu renesansu układ - dwutraktowy z sienią na przestrzał i położonymi po obu jej stronach pomieszczeniami mieszkalnymi. Nakryta kolebką z lunetami sień parteru stanowiła niegdyś "serce" domu, w którym skupiało się życie całej rodziny. Zaopatrzona w okazały kominek, służyła jako jadalnia i pokój dzienny. Zapewne jeszcze w XVII w. w jej tylną część wbudowano sklepioną klatkę schodową, prowadzącą na piętro. Po zachodniej stronie przedsionka położone są dwie kwadratowe komnaty o dekoracyjnych sklepieniach z lunetami. Na uwagę zasługuje zwłaszcza lustrzane sklepienie w przednim pokoju. Ozdobę tylnego pokoju stanowi zrekonstruowany w oparciu o zachowane ślady kominek o wydatnym, profilowanym gzymsie. Duża sala po wschodniej stronie sieni nakryta jest zwierciadlanym sklepieniem podzielonym na dekoracyjne pola - jedno okrągłe pośrodku i dwa kwadratowe po bokach. Układ parteru powtarzają z grubsza sklepione kolebkowo wnętrza piwnic oraz nakryte stropami pomieszczenia piętra.

W rękach von Flemmingów dwór w Buku pozostawał do 1945 r. Po wojnie, użytkowany przez PGR, stopniowo popadał w ruinę. W 1979 r. przekazany Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Szczecinie, w latach 1981-91 został odbudowany przez Pracownie Konserwacji Zabytków w Szczecinie.

Zgodnie ze śladami odkrytymi na elewacji jej detale pomalowano w kolorze ciemnoczerwonym, kontrastującym z tłem w odcieniu złamanej bieli. W oknach parteru zamontowano kute żelazne kraty, wykonane na wzór zachowanych zabytkowych krat w elewacji wschodniej. Jaskrawa kolorystyka wnętrz parteru nawiązuje do odkrytych reliktów - śladów ciemnoczerwonej farby w sieni i w położonym po jej zachodniej stronie frontowym pokoju oraz pobiał w sali zajmującej wschodnią część dworu. Jedynie ciemny szafir na ścianach pokoju w narożniku północno-zachodnim jest świadectwem inwencji powojennych projektantów.

Obecnie dwór należy do Książnicy Pomorskiej, będąc zarazem miejscem licznych imprez kulturalnych.